Amortisman Hesaplama - Mikro Yazılım

Duran varlıkların zamanla yıpranıp aşındığını, eskidiğini biliyoruz. İşte ‘amortisman’ sözcüğü de duran varlıkların yıpranma, aşınma ve eskime payını ifade eder. İşletmeler, maddi varlıklarını normal koşullar altında bir yıldan daha uzun süre, hatta çok daha uzun yıllar kullanırlar. Ancak varlıkların ekonomik değeri vakit geçtikçe azalır. Bu yüzden duran varlıkların kullanım süreleri, yani ekonomik ömürleri de birer gider kalemi haline gelir. Bu giderler, mali dönemlere bölünerek hesaplanır ve varlıkların kullanıldığı muhasebe dönemlerine dağıtılarak kayda geçirilir.

Amortisman ayırma koşulları, 3’e ayrılır. Bunlar:

• Bir varlığın işletmede bir yıldan uzun süre kullanılabilir durumda olması,
• Yıpranma, aşınma veya eskime sebebiyle değerinin azalması,
• Değerleme gününde envantere dahil edilmesi ve kullanıma hazır olmasıdır.

Bu koşulları karşılayan tüm varlıklar amortisman değerine sahiptir ve işletmeler bu varlıkları gider olarak yazabilir.

Şirketlerin envanterlerindeki tüm varlıklar amortisman gideri kapsamında değerlendirilemez. Bir sabit varlığa amortisman uygulanması için o varlığın gayrimenkul olması; gayrimenkul benzeri olarak değerlenen iktisadi bir kıymet olması; alet, edevat, mefruşat, demirbaş veya sinema filmi olması lazımdır. Bunların dışındaki varlıklara amortisman uygulanmaz. Bu varlıkların amortisman olması için ayrıca amortisman ayırma koşullarını da karşılaması gereklidir.

Vergi Usul Kanunu’nun (VUK) 315. maddesine göre amortismana tabi olan maddi varlıklar, Maliye Bakanlığı’nın iktisadi kıymetlerin faydalı ömürlerini dikkate alarak tespit ve ilan ettiği oranlar üzerinden hesaplanır.

En sık kullanılan amortisman yöntemlerini şöyle sıralayabiliriz:

• Normal (eşit tutarlı) amortisman yöntemi
• Azalan bakiyeler (hızlandırılmış amortisman) yöntemi
• Fevkalade amortisman yöntemi

Normal (eşit tutarlı) amortisman yöntemi
Bu yöntemde amortisman tutarı, duran varlığın tutarına sabit bir amortisman oranı uygulanarak ya da tutar ekonomik ömre bölünerek hesaplanır.

Normal amortisman hesaplama örneği:
Bir işletme KDV %18 hariç olmak üzere 5.000 TL değerinde bir demirbaş aldı diyelim. Demirbaşın ekonomik ömrü için de 5 yıl verelim. Bu durumda amortisman hesabını şu şekilde yapmalıyız:
Amortisman oranı 1/ekonomik ömür olarak hesaplanır. Yani 1/5 = 0,20’dir, yüzde karşılığı ise %20 olur. Bu durumda, yıllık amortisman değeri 5.000 x %20 = 1.000 TL’dir.
Aynı hesaplamayı yapmanın bir diğer yöntemi de tutarı ekonomik ömre bölmektir. Bu durumda hesabımız 5.000 / 5 = 1.000 TL olacaktır.

Azalan bakiyeler (hızlandırılmış amortisman) yöntemi*
Bu metotta varlıklar normal amortismana göre iki kat hızlı giderleşir. Giderleştirme işlemi ise alış tutarı üzerinden değil sene başına devreden net defter değeri üzerinden yapılır.

Azalan bakiyeler (hızlandırılmış amortisman) hesaplama örneği:
Örneğin bir işletmenin bir maddi varlığının alış bedelinin 100 TL; bu varlığın faydalı ömrünün de 5 yıl olduğunu düşünelim.
İlk yılı 100 / 5 x 2 = 40 TL olarak giderleştiririz. İkinci yılı (100 – 40) = 60 / 5 x 2 = 24 TL olarak giderleştiririz. Üçüncü yılı ise (60 – 24) = 36 / 5 x 2 = 14,40 TL olarak giderleştiririz. Bu hesap aynı şekilde devam eder.

İlk seneki hızlı giderleştirme, sonraki senelerde yavaşlar. Normal amortisman yönteminde bu hız her yıl aynı kalır. Yani normal amortisman yönteminden sonra azalan bakiyeler yöntemine dönülemez. Ancak azalan bakiyeler yönteminden normal yönteme dönülebilir. Ekonomik ömürden kaç sene kaldıysa eşit şekilde amortisman hesabı yapılabilir. Amortisman kaydı da buna göre tutulur.

Fevkalade amortisman yöntemi
Bu yöntem, doğal afet ve benzeri ekstrem durumlarda varlıkların kaybolması sonucunda kullanılır. Böyle bir durumda ilgili idareye başvurarak varlığın belli bir kısmının amortismanı yapılabilir.

Yukarıdaki bilgileri bu sorunun ışığında analiz edecek olursak, işletmeler diledikleri amortisman yöntemini seçebildiğini söyleyebiliriz. Ancak burada önemli bir kural vardır: Bir işletme bir varlığı normal amortisman yöntemi ile giderleştirmeye başladıktan sonra hızlandırılmış amortisman yöntemine geçemez. Bununla birlikte, hızlandırılmış amortisman yöntemini kullanmaya başladıysa, daha sonra normal amortisman yöntemine geçiş yapabilir. Bu durumda, kalan tutar ve kalan ekonomik ömre göre eşit şekilde amortisman hesaplanmalıdır.