Eko Tasarım Nedir? Eko-Tasarım Tüzüğü Neden Önemli?

Günümüzde çevresel sürdürülebilirlik yalnızca bireysel bir sorumluluk değil, aynı zamanda kurumsal bir gereklilik haline geldi. İşletmeler, üretim süreçlerinden ambalajlamaya kadar her aşamada çevre dostu yaklaşımlar benimsemeye çalışıyor. Bu dönüşümün merkezinde ise eko tasarım (eco design) yer alıyor.

Eko Tasarım Nedir?

Eko tasarım, bir ürünün yaşam döngüsünün tamamında çevresel etkilerini en aza indirmeyi hedefleyen bir tasarım yaklaşımıdır. Yalnızca üretim aşamasını değil; ham madde temininden kullanım ömrü sonuna, geri dönüşüme kadar tüm aşamaları kapsar.
Kısaca şöyle formüle edebiliriz:
Eko tasarım = estetik + işlevsellik + çevresel sorumluluk dengesini gözeten bir yaklaşımdır.
28 Haziran 2024 tarihinde Avrupa Birliği Resmi Gazetesi’nde yayımlanarak yürürlüğe giren Sürdürülebilir Ürünler İçin Eko-Tasarım Tüzüğü hakkında bilgi almak için tıklayın.

Sürdürülebilir Ürünler İçin Eko-Tasarım Tüzüğü (ESPR) Nedir?

28 Haziran 2024 tarihinde Avrupa Birliği Resmi Gazetesi’nde yayımlanarak yürürlüğe giren Sürdürülebilir Ürünler İçin Eko-Tasarım Tüzüğü (Ecodesign for Sustainable Products Regulation – ESPR), Avrupa Yeşil Mutabakatı’nın (Green Deal) en önemli uygulamalarından biridir. Bu tüzük, Avrupa pazarında yer alan tüm ürünlerin çevresel etkilerini azaltmayı ve döngüsel ekonomi ilkelerini güçlendirmeyi hedefler.
28 Haziran 2024 tarihinde Avrupa Birliği Resmi Gazetesi’nde yayımlanarak yürürlüğe giren Sürdürülebilir Ürünler İçin Eko-Tasarım Tüzüğü hakkında bilgi almak için tıklayın.

Tüzüğün Amacı

ESPR’nin temel amacı, ürünlerin dayanıklılığını, yeniden kullanılabilirliğini, onarılabilirliğini ve geri dönüştürülebilirliğini artırmaktır. Aynı zamanda enerji verimliliğini yükseltmeyi, kaynak tüketimini azaltmayı ve çevresel bilgi şeffaflığını sağlamayı da hedefler.

Kapsam ve Uygulama Alanı

ESPR, daha önce yalnızca enerjiyle ilgili ürünleri kapsayan Eko-Tasarım Direktifi’nin (2009/125/EC) yerine geçmiştir. Yeni düzenleme, çok daha geniş bir ürün yelpazesini kapsıyor.
Bu ürün gruplarına örnek olarak şunlar verilebilir:

• Elektronik cihazlar ve ev aletleri
• Tekstil ve giyim ürünleri
• Mobilyalar
• İnşaat malzemeleri
• Aküler ve bataryalar
• Ambalaj malzemeleri

Yani artık enerji tüketmeyen ürünler de tüzüğün kapsamına alınmıştır.

Ürün Pasaportu Uygulaması

Tüzüğün en dikkat çeken yeniliklerinden biri, Dijital Ürün Pasaportu (Digital Product Passport - DPP) sistemidir.

• Bu pasaport, her ürünün yaşam döngüsü boyunca çevresel performansını, bileşenlerini ve onarım/geri dönüşüm bilgilerini içeren dijital bir veri seti olarak tanımlanır.
• Amaç, tedarik zinciri boyunca şeffaflık sağlamaktır. Böylece hem tüketiciler hem de geri dönüşüm firmaları ürün hakkında detaylı bilgiye kolayca erişebilir.
  

  Tüzüğün Türkiye’ye Etkisi

  
  Türkiye, Avrupa Birliği ile olan ticaret hacmi nedeniyle bu düzenlemeden doğrudan etkilenecektir. Özellikle Avrupa pazarına ihracat yapan sektörler, eko-tasarım kriterlerine uyum sağlamak zorunda kalacak.
  Bu durum, yerli üreticiler için hem bir uyum süreci hem de inovasyon fırsatı doğurabilir.

Eko Tasarımın Temel İlkeleri

Eko tasarım, yalnızca çevre dostu malzemeler kullanmakla sınırlı değildir. Bütüncül bir düşünme biçimini gerektirir. Bu yaklaşımın öne çıkan temel ilkelerini şöyle özetleyebiliriz:

Kaynak Verimliliği

Eko tasarımın en önemli ilkelerinden biri, üretimde kullanılan enerji, su ve malzeme miktarını minimuma indirmektir. Gereksiz kaynak kullanımını azaltmak hem maliyetleri düşürür hem de çevresel ayak izini küçültür.

Uzun Ömürlü Ürün Tasarımı

Ürünlerin dayanıklılığını artırmak, onarımı kolay hale getirmek ve modüler yapılarla değiştirilebilir parçalar sunmak, hem kullanıcı memnuniyetini hem de sürdürülebilirliği güçlendirir.

Geri Dönüştürülebilir ve Yenilenebilir Malzemeler

Eko tasarım, malzeme seçiminde geri dönüştürülmüş veya biyobozunur materyallere öncelik verir. Bu sayede atık miktarı azaltılır ve döngüsel ekonomi desteklenir.

Enerji Verimliliği

Ürünlerin kullanım süresince daha az enerji tüketmesi, karbon ayak izini doğrudan etkiler. Özellikle elektronik ürünlerde bu ilke kritik öneme sahiptir.
Daha fazla bilgi almak için Karbon Ayak İzini Azaltan Üretim Stratejileri yazımıza göz atabilirsiniz.

Zararlı Maddelerin Azaltılması

Üretim süreçlerinde kimyasal kullanımının azaltılması, hem çevre hem de insan sağlığı açısından önemli bir adımdır. Bu yüzden eko tasarım toksik maddelerden arındırılmış üretimi teşvik eder.

Eko Tasarımın İşletmelere Sağladığı Faydalar Nelerdir?

Eko tasarım, yalnızca çevreyi korumakla kalmaz; aynı zamanda işletmelere ekonomik, stratejik ve itibari avantajlar kazandırır.

• Enerji, su ve malzeme kullanımının azaltılması doğrudan üretim maliyetlerini düşürür. Uzun vadede sürdürülebilirlik yatırımları kendini finansal olarak da geri öder.
• Tüketiciler artık yalnızca ürünün kalitesine değil, arkasındaki etik değerlere de önem veriyor. Çevreye duyarlı markalar, sadık bir müşteri kitlesi oluşturmakta daha başarılıdır.
• Avrupa Birliği başta olmak üzere birçok ülkede çevresel standartlara uygun üretim zorunlu hale geliyor. Eko tasarım, işletmelere bu yasal düzenlemelere kolayca uyum sağlama avantajı sunar.
• Sürdürülebilirlik odaklı düşünme, yaratıcılığı ve yenilikçi çözümleri destekler. Eko tasarım süreci Ar-Ge departmanlarını da yeni fikirler üretmeye teşvik eder.

Eko Tasarım Süreci Nasıl İşler?

Eko tasarım, adım adım ilerleyen sistematik bir süreçtir:

• Ürün analizinin yapılması (mevcut tasarımın çevresel etkileri incelenir)
• Yaşam döngüsü değerlendirmesi (LCA) yapılır
• Malzeme seçimi ve üretim yöntemleri belirlenir
• Prototip geliştirme ve test süreci başlatılır
• Geri dönüşüm stratejileri planlanır

Bu süreçte mühendislik, tasarım, pazarlama ve sürdürülebilirlik ekipleri birlikte çalışır.

Eko Tasarım Uygulama Örnekleri

Bazı örnekler şöyle:

• Otomotiv sektöründe geri dönüştürülmüş plastiklerle araç iç tasarımı
• Tekstil sektöründe organik pamuk ve doğal boyalarla üretilen sürdürülebilir moda koleksiyonları
• Elektronik sektöründe enerji tasarruflu cihazlar ve kolay sökülebilir tasarımlar
• Mobilya sektöründe geri dönüştürülmüş ahşap ve modüler sistemlerle uzun ömürlü ürünler

Eko Tasarım ve Döngüsel Ekonomi İlişkisi

Eko tasarım döngüsel ekonominin yapı taşlarından biridir. Çünkü ürünlerin yeniden kullanılabilir, geri dönüştürülebilir veya onarılabilir olması kaynakların sürekli döngüde kalmasını sağlar.
Başka bir deyişle “al–kullan–at” modelinden “tasarla–kullan–yeniden değerlendir” modeline geçişi temsil eder.