Tüzel Kişi Kavramı Ne Demektir?

12.10.2023 Genel Hukuk ve Vergi 5dk

tuzel_kisi_ne_demektir_454428756a_65f848244e

Genel Hukuk ve Vergi

Hukukun temelini oluşturan kişiler, gerçek ve tüzel olarak ikiye ayrılır. Her iki kişi türünün de farklı hak ve yükümlülükleri bulunur. Bu yazıda tüzel kişi ne demek sorusunun cevabını tüm boyutlarıyla ele aldık.

Tüzel Kişi Ne Demektir?

Tüzel kişi nedir sorusunun cevabını incelemeden önce genel hukuk düzenine bir göz atalım. Hukukun temelini kişiler oluşturur. Bu nedenle hukuk, kişiler için ortaya çıkmıştır. Hukuka göre kişinin birtakım yükümlülükleri vardır. Bu yükümlülükler, kişilerin sahip oldukları haklar ve borçlardan dolayı var olmuştur. Başka bir deyişle kişiler hak ehliyetine sahiptir.
Hukuk düzeninin sınırları içinde haklara ve borçlara ehil olmada hak ehliyeti olan kişiler, gerçek kişiler olarak adlandırılır. Ancak Türk Medeni Hukuku’nda kişiler yalnızca gerçek kişiler olarak sınıflandırılmaz. Tüzel kişiler de kişi statüsündedir.
Tüzel kişiler; yasal kısıtlamalara uygun olarak kurulan, ortak bir amacın süreklilik ve düzen içinde gerçekleşmesini ve bu amaç için örgütlenilmesini sağlayan, kişi veya mal topluluklarından bağımsız olarak oluşan varlıklardır. Tüzel kişiler kendilerini oluşturan şahıslardan bağımsız ayrı bir kişi olarak kabul edilir. Bu nedenle kendisini kuranlarla değil organları aracılığıyla tanımlanır ve varlığını oluşturur.

Tüzel Kişi Örnekleri Nelerdir?

Tüzel kişiler hukuka göre iki farklı gruba ayrılır. Bunlardan ilki kamu tüzel kişileri diğeri ise özel hukuk tüzel kişileridir.

Kamu tüzel kişilerine verilebilecek öncelikli örnek devlettir.
Özel hukuk tüzel kişilerine örnek olarak da Manavgat Gençlik, Spor ve Çevre Kulübü Derneği gösterilebilir.

Gerçek ve Tüzel Kişi Arasındaki Farklar Nelerdir?

Gerçek kişi ve tüzel kişi, hukuki ve ekonomik açıdan birçok farklılık taşıyan iki temel kavramdır. Gerçek kişi, Gerçek bir insanı temsil eder. Tüzel kişi ise yukarıda tanımlandığı gibi hukuki bir varlığı temsil eder ve genellikle kurumsal veya ticari amaçlarla kurulur. Gerçek kişi tüzel kişi arasındaki farklar şöyle özetlenebilir:

Gerçek kişi; mal mülk sahibi olabilir ve sözleşmeler yapabilir. Tüzel kişi ise somut varlıklara, mülkiyet haklarına sahip olabilir; sözleşmeler yapabilir ancak bunları gerçek kişiler üzerinden gerçekleştirir.
Gerçek kişilik insanın doğduğu an başlar, öldüğü an biter. Tüzel kişilik ise kuruluşla başlar, kapanışla ya da iflasla son bulur.
Gerçek kişiler kendilerini temsil eder. Tüzel kişiler ise bir başkası tarafından temsil edilmek zorundadır.
Gerçek Kişi gelir vergisi ve diğer kişisel vergilendirme düzenlemelerine tabidir. Tüzel kişi, kurumlar vergisi gibi özel tüzel kişi vergilerine tabidir.

Özel Hukuk Tüzel Kişileri ve Kamu Tüzel Kişileri Arasındaki Farklar Nelerdir?

Kamu tüzel kişileri ve özel hukuk tüzel kişileri arasındaki en temel fark Türkiye Cumhuriyeti Anayasası’nın 123. maddesinde geçen “kamu tüzel kişiliği, ancak kanunla veya kanunun verdiği yetkiye dayanılarak kurulur.” ifadesiyle ortaya çıkar. Daha önce de belirttiğimiz gibi kamu tüzel kişiliğinin kurulması için kamusal bir yetki kullanılması zorunluluğu vardır. Yalnızca Anayasa tarafından görevlendirilmiş organlar bu yetkiye sahip olurlar.
Özel hukuk tüzel kişileri de belirli bir kanun çerçevesinde kurulur. Ancak bu kurulum idari bir işlem olarak kabul edilmeyip özel hukuk hükümlerine tabi olarak gerçekleşir. Bu düzenlemelerden hareketle, özel hukuk hükümleriyle bir kamu tüzel kişiliği kurulamayacağı sonucuna varılabilir.

Kamu tüzel kişiliklerinin gerçekleştirdiği faaliyetlerin ana amacı ve varlıklarının temel sebebi kamu yararıdır. Özel hukuk tüzel kişileri kendi tüzüklerine tabi iken kamu tüzel kişileri idare hukuku hükümleri çerçevesinde işlem görür.
Kamu tüzel kişileri, birçok konuda üstünlük tanıyan kamunun gücünden yararlanma hakkına sahiptir. Kamu tüzel kişileri, tek taraflı işlemlerinde ve kendi faaliyetlerinde kanuna bağlı kalmak şartıyla düzenleyici işlemler yapma hakkına sahipken, özel hukuk tüzel kişilerinin kamu gücüne sahip olmamalarından ötürü böyle bir hakkı bulunmaz. Bu nedenle özel hukuk tüzel kişilerinin işlemleri yalnızca üyelerini, ortaklarını ve gerçekleştirdikleri işlemlerinin muhataplarını kapsar.
Kamu tüzel kişiliğinin sahip olduğu mallar tüzel kişiliğin malı değil kamu malı sayılır ve bu tüzel kişilikler hiçbir şekilde kar elde etme amaçlı faaliyetler yürütemezler. Gelir elde eden kamu tüzel kişiliklerinin gelirleri kamu geliri sayılır. Özel hukuk tüzel kişilerinin malları ve gelirleri herhangi bir illegal durum olmadığı takdirde kendilerine aittir.
Özel hukuk tüzel kişilerine cebr-i icra uygulanabilir, gerekirse iflasları istenir ve mallarının üzerinde haciz gösterilebilir. Ancak kamu tüzel kişilerine bu işlemler uygulanamaz.
Kamu tüzel kişilerinin işlerini yürütmek üzere çalıştırılan personeller kamu görevlileri ve memurlardır. Kamu tüzel kişileri, personel seçmekte serbest değillerdir ve bu görevliler genellikle devlet tarafından atanır. Özel hukuk tüzel kişilerindeki personeller tüzel kişilerce ve tüzel kişilerin kendi belirledikleri işe alım yöntemleriyle seçilir.
Kamu tüzel kişisiyle personeli arasında çıkan sorunlar idari yargı, özel hukuk tüzel kişisiyle personeli arasında çıkan sorunlar adli yargı aracılığıyla çözüme kavuşturulur.

Kamu Tüzel Kişileri

Tüzel kişi türlerinden biri olan kamu tüzel kişi nedir, inceleyelim. En büyük tüzel kişiliğin devlet olduğunu söylemiştik. Devlet mekanizması merkezi yönetim sisteminin yanı sıra yerel yönetim sistemlerini de hayata geçirmeye ihtiyaç duymuştur. Böylelikle devlet dışında devletin alt kurumları olarak yeni tüzel kişilikler ortaya çıkmıştır. Ülkemizde kurulan bu tüzel kişilikler kamuya daha iyi ve daha hızlı hizmet verebilmek amacıyla kurulmuştur. Kamu için kurulmuş bu tüzel kişilere kamu tüzel kişileri adı verilir.
Yalnızca kanunla veya kanunun verdiği yetkiye dayanılarak kurulabilen kamu tüzel kişileri, kendileriyle ilgili olan hükümleri kendi kuruluş tüzüklerinde belirtir. Kamu tüzel kişiliklerinin hukuki ve bazı mali sorumlulukları bulunur.

Özel Hukuk Tüzel Kişileri

Özel hukuk tüzel kişileri kamunun gücünden yararlanma yetkisi olmayan ve kişisel çıkarlar amacıyla kurulan varlıklardır. Adından da anlaşıldığı gibi özel hukuk alanında faaliyet gösterirler. Bu tüzel kişilerin kurulmalarında “sınırlı sayı” ilkesi geçerlidir ve kanunun öngördüğü şekillerde kurulabilirler.
Özel hukuk tüzel kişileri kendi içinde yapıları bakımından iki farklı gruba ayrılır. Bunlar kişi toplulukları ve mal topluluklarıdır. Kişi topluluğuna örnek olarak dernekler, ticaret şirketleri, sendikalar ve siyasi partileri gösterebiliriz. Mal toplulukları için de vakıf örneği verilebilir.
Özel hukuk tüzel kişilerine birçok ortaklık dahil edilebilir. Şirket ortaklığı da bu ortaklıklardan biridir. Bunun dışında kooperatiflerin de amaç bakımından diğer ticari ortaklıklara kıyasla biraz daha farklı olmalarına rağmen tüzel kişilikleri bulunur.

Tüzel Kişilik Kazanılmasının Koşulları Nelerdir?

Türk Medeni Kanunu Madde 47’ye göre; başlıbaşına bir varlığı olmak üzere örgütlenmiş kişi toplulukları ve belli bir amaca özgülenmiş olan bağımsız mal toplulukları, kendileri ile ilgili özel hükümler uyarınca tüzel kişilik kazanırlar. Amacı hukuka veya ahlâka aykırı olan kişi ve mal toplulukları tüzel kişilik kazanamaz.
Hukuk düzeni tarafından tüzel kişi sıfatı, şu zorunlu unsurları gerektirir:

Sürekli amaç unsuru
Örgütlenme unsuru
Hukuk düzeninin temel kişiliği tanıması

Sıkça Sorulan Sorular

Tüzel ve gerçek kişiler hakkında aklınıza takılabilecek sorulardan bazılarının cevaplarını sizin için derledik.

Tüzel Kişilerin Çeşitleri Nelerdir?

Tüzel kişiler kamu tüzel kişileri ve özel hukuk tüzel kişileri olarak iki gruba ayrılır. Bu kategorilere dair detaylar, yukarıda paylaşılmıştır.

Tüzel Kişilerin Sorumlulukları Nelerdir?

Tüzel kişilerin sorumlulukları, çeşitli yasal, etik ve işletme gerekliliklerine bağlı olarak değişebilir. Bazı örnekler şöyle:

Tüzel kişiler, yasal olarak tanımlandıkları için, yasal yükümlülüklere uymak zorundadırlar. Örneğin; vergi yükümlülüklerine uyma, sözleşmelere ve iş hukuku düzenlemelerine uyma…
Tüzel kişiler, etik değerlere ve toplumsal sorumluluklarına uygun davranmalıdırlar. Bu, dürüst ticaret uygulamalarına riayet etme, tüketici haklarına saygı gösterme ve topluma katkıda bulunma gibi etik sorumlulukları içerir.
İşveren olarak, tüzel kişiler çalışanlarının haklarına saygı göstermelidir. İşçi haklarına uygun davranma, işçi sağlığı ve güvenliği düzenlemelerine uyma, işçi sendikalarıyla ilişkilere ve işçi haklarına saygı gösterme işveren sorumlulukları arasındadır.
Ürün üreten veya satan tüzel kişiler, ürünlerinin güvenli ve yasal düzenlemelere uygun olmasından sorumludur.

Tüzel Kişilerin Cezai Sorumlulukları Nelerdir?

Türk hukukuna göre tüzel kişilerin cezai sorumluluğu şu şekilde özetlenebilir:

Cezai Sorumluluk: Tüzel kişiler, işledikleri suçlar nedeniyle cezai sorumluluğa tabi tutulurlar. Cezalar genellikle para cezaları veya idari yaptırımlarla sınırlıdır. Hapis cezası verilemez.
İdari Yaptırımlar: Tüzel kişiler, suç işlediklerinde idari yaptırımlarla karşı karşıya gelebilirler. Bu yaptırımlar para cezaları veya iş faaliyetinin belirli bir süre durdurulması gibi olabilir.
Sorumluluğun Belirlenmesi: Tüzel kişilerin cezai sorumluluğu, suçu işleyenlerin tüzel kişinin organları veya temsilcileri olması durumunda söz konusu olur.
Tazminat Sorumluluğu: Tüzel kişiler, suç sonucu mağdurlara karşı tazminat ödemekle sorumlu tutulabilirler.