Gini Katsayısı Nedir? Nasıl Hesaplanır ve Yorumlanır?

Toplumlarda gelir dağılımı her zaman eşit değildir. Kimileri daha fazla gelir elde ederken kimileri daha az kazanır. Ekonomide bu farklılığın boyutunu anlamak için kullanılan en yaygın ölçütlerden biri Gini katsayısıdır.

Gini Katsayısı Nedir?

Milli gelir muhasebesi açısından önemli bir gösterge olan Gini katsayısı veya Gini sabiti; bir ülkedeki gelir veya servet dağılımındaki eşitsizliği ölçmek için kullanılan istatistiksel bir göstergedir. İtalyan istatistikçi Corrado Gini tarafından 1912’de geliştirilmiştir.

• 0 değeri, tam eşitliği ifade eder: herkesin geliri eşittir.
• 1 değeri, tam eşitsizliği ifade eder: tüm gelir yalnızca bir kişinin elindedir.
• Bu nedenle katsayı 0 ile 1 arasında değişir ve değeri büyüdükçe eşitsizliğin arttığı kabul edilir.

Gini Katsayısının Sosyal Politikalar Açısından Önemi Nedir?

Gini katsayısı devletlerin ve uluslararası kuruluşların ekonomik adalet politikalarını şekillendirmede kritik bir göstergedir.

• Artan oranlı vergilendirme zenginlerden daha yüksek oranda vergi alarak eşitsizliği azaltmayı hedefler. Bu tür uygulamalar Gini katsayısında düşüşe yol açabilir.
• Kamu tarafından sağlanan ücretsiz veya düşük maliyetli hizmetler, toplumun yoksul kesimlerinin yaşam kalitesini yükselterek eşitsizliği azaltır.
• Asgari gelir desteği, işsizlik ödenekleri veya doğrudan nakit yardımları, düşük gelirli kesimlerin gelir payını artırır.

Bu nedenle Gini katsayısı sosyal adalet politikalarının yol haritası olarak işlev görür. Politikacılar, katsayının yükselmesini toplumsal uyum için bir uyarı sinyali olarak görür.

Gini Katsayısı Nasıl Hesaplanır?

Gini katsayısının temelinde Lorenz eğrisi vardır. Hesaplama süreci şu adımlarla özetlenebilir:

• Toplum en yoksuldan en zengine doğru sıralanır.
• Yatay eksene nüfusun kümülatif yüzdesi, dikey eksene gelirin kümülatif yüzdesi yerleştirilir.
• Tam eşitlik çizgisi 45 derecelik doğrultuda çizilir.
• Elde edilen Lorenz eğrisi, tam eşitlik çizgisinin altında kalır.
• Gini katsayısı, bu iki eğri arasındaki alanın oranı üzerinden hesaplanır:

Formülü:
Gini = (Tam eşitlik çizgisi ile Lorenz eğrisi arasındaki alan) / (Tam eşitlik çizgisi altındaki toplam alan)

Basitçe ifade etmek gerekirse:

• Lorenz eğrisi eşitlik çizgisine ne kadar yakınsa, Gini katsayısı o kadar küçük olur (eşitlik artar).
• Eğri çizgiden ne kadar uzaksa, katsayı o kadar büyür (eşitsizlik artar).

Lorenz Eğrisi Nedir?

Lorenz Eğrisi, gelir veya servet dağılımındaki eşitsizliği görselleştirmek için kullanılan bir grafiktir.

• Yatay eksende (x): Nüfusun kümülatif yüzdesi (en yoksuldan en zengine doğru).
• Dikey eksende (y): Gelirin (veya servetin) kümülatif yüzdesi vardır.

Gini Katsayısının Avantajları Nelerdir?

Bu avantajları şöyle özetleyebiliriz:

• Tek bir sayı ile eşitsizliğin boyutunu ortaya koyar.
• Ülkeler arası veya dönemler arası eşitsizlik düzeylerini kıyaslamada kullanılır.
• Sadece en zengin veya en yoksulu değil, toplumun tüm gelir dağılımını dikkate alır.

Gini Katsayısının Sınırlılıkları

Her ölçüm aracı gibi Gini katsayısının da bazı sınırlılıkları vardır:

• Neden-sonuç ilişkisini açıklamaz. Eşitsizliğin hangi ekonomik veya sosyal faktörlerden kaynaklandığını söylemez.
• Aşırı uçlara duyarlıdır. Yani çok zengin küçük bir grup veya aşırı yoksulluk veriyi bozabilir.
• Toplumsal refahı tek başına göstermez. Düşük Gini katsayısı her zaman yüksek yaşam standardı anlamına gelmez.

Gini Değerine Dünya Üzerinden Örnekler

Gini katsayısını daha iyi anlamak için bazı örnekleri inceleyelim:

• İskandinav ülkeleri (örneğin Norveç, İsveç): Gini katsayısı genellikle 0.25 – 0.30 aralığında, yani düşük eşitsizlik.
• Latin Amerika ülkeleri (örneğin Brezilya, Kolombiya): Katsayı 0.50 – 0.55 civarında, yani yüksek eşitsizlik.
• Türkiye: Son yıllarda Gini katsayısı 0.40 – 0.45 seviyelerinde seyrediyor, bu da orta düzeyde bir gelir eşitsizliğine işaret ediyor.

Gini Sabiti Nasıl Yorumlanmalıdır?

Yorumlamanın esas noktaları şu şekildedir:

Gini Katsayısı Günlük Hayatımızı Nasıl Etkiler?

Gelir dağılımındaki eşitsizlik günlük hayatımızın pek çok yönünü etkiler.

• Gini katsayısının düşük olduğu toplumlarda insanlar birbirine daha çok güvenir. Eşitsizliğin arttığı ülkelerde ise güven azalır, kutuplaşma artar.
• Araştırmalar yüksek gelir eşitsizliği ile suç oranları arasında doğrudan bir ilişki olduğunu gösteriyor. Yoksul ve zengin arasındaki uçurum büyüdükçe toplumsal huzursuzluk artıyor.
• Eşitlikçi toplumlarda bireyler kendi çabalarıyla gelirlerini artırabilirken, eşitsizliğin yüksek olduğu ülkelerde sosyo-ekonomik sınıflar arasında geçiş zorlaşır.
• Gelir eşitsizliği eğitimden sağlığa, barınmadan kültürel katılıma kadar her alanda fırsat eşitsizliği doğurur. Bu da bireylerin günlük deneyimlerini ve yaşam beklentilerini doğrudan etkiler.

Gini Katsayısı ile Diğer Eşitsizlik Ölçüleri Arasındaki Farklar

Gelir dağılımı eşitsizliğini ölçmek için yalnızca Gini katsayısı kullanılmaz. Farklı yöntemler farklı açılardan bilgi sunar:

• Theil Endeksi: Bilgi teorisinden türetilmiş bir ölçüttür. Gini katsayısından farklı olarak, toplam eşitsizliği bölgesel veya sektörel parçalara ayırarak hangi grubun eşitsizliğe ne kadar katkı yaptığını gösterir. Bu nedenle daha analitik bir çözümleme sağlar.
• Palma Oranı: Nüfusun en zengin %10’unun gelirinin, en yoksul %40’ın gelirine oranıdır. Orta sınıfın gelir dağılımında genelde daha stabil kaldığı varsayımı üzerine kuruludur. Özellikle gelişmekte olan ülkelerde eşitsizliği daha görünür hale getirir.
• Atkinson Endeksi: Toplumsal eşitliğe verilen “ahlaki” ağırlığı da dikkate alır. Yani yalnızca gelir farkını değil, aynı zamanda toplumun eşitsizliğe ne kadar tolerans gösterdiğini yansıtır.

Gini katsayısı basitliğiyle öne çıksa da bu diğer göstergeler eşitsizliğin kaynaklarını ve toplumsal etkilerini daha ayrıntılı okumaya imkân tanır.

Gini katsayısı aralığı	Yorum
0.20 - 0.30	Eşitliğe yakın, gelir dağılımı adil
0.30 - 0.50	Orta düzeyde eşitsizlik